Гьар макътавлар яратгъаным ТЕНГИРге!

КЪУМУКЪ ИШ

Кумукские проблемы. Независимое издание

№ 8, Январь 1992 г.

Нокер деген не затдыр

КЪУМУКЪИСТАННЫ АМАНЛЫКЪ (самооборона) АСГЕРИ

Къумукъ халкъны, Къумукъистанны самооборона къурмагъа себеби барму деп сораса хоншу халкъланы вакиллери, жавап шулай: шо себеплер онлар булан, юзлер булан бар.

Муна шоланы бирлери.

1. Бары да Кавказда хоншу халкъланы тюрк халкълагъа къаршы ябущуву юрюле, лап къырыятсыз кюйде топуракъларыбызны юлкъмагъа гьавлай.

— Грузинлер – Тюркмесхетлеге.

— Армянинлер – Азербайджангъа,

— Аварлар — Къумукъистангъа, Ногъайистангъа,

— Къабартилер — Балкъаристангъа.

— Чергеслер — Къарачайистангъа.

2. Арт йыллар болгъанча шо къаршылыкълар айры-айры эди. Гьали олар бары да бирлешди.

Тюрк-тюгюл халкъланы экстремист элементлери Конфедерация къургъан.

Тюрк халкълар миллионлар бар, шолар бири де шо законсуз, къу-румгъа гирмей. Шогъар да къарамайлы олар оьзлеге уятсыз кюйде «Конфедерация Кавказа» деп ат къойгъан. «Президенти» бар, къыяматгюн чакъы «вице-президентлери» бар.

Лап аслусу - шо законсуз къурулуш, «самозваная Конфедерация», савутлу гючлер къургъан. («Самозваное» это скопище создало вооруженные силы!).

Гьасили, кимге къаршыдыр дагъы шо асгер? Шо «Конфедерациягъа» гирмеген тюрк халкълагъа къаршы.

«Вершина аититюркского озверения верхушки всех нетюркских народов. Всеобщий заговор!».

3. Дагъыстанда аварланы верхушкасы «Шамиль фронт» къургъан ва савутлу гючлер топлагъан. Шо автоматлар, тапанчалар гележек заманда тюгюл, бугюнлерде Къумукъ халкъгъа гёзлене ва атыла.

Къумукъ халкъны, Къумукъистанны сакъламагъа дагъы гюч ёкъ, биз де асгер къурсакъ тюгюл.

4. Тюрк халкълар да Ассоция къургъан. Амма, бу – «ассоциация», о буса – «конфедерация»!

Башгъа затлар. Ассоциацияны асгери ёкъ, Конфедерацияныки бар. Ассоцияны мурады - тюрк халкълагъа ана топуракъларында хозяин кюйде къалмакъ, Конфедерацияны мурады - тюрк халкъланы топуракъларын чыгъарып алмакъ.

Къумукъ асгерни солдатларына къайсы атны къоймагъа герек?

* * *

8-нчи декабрь де 1991 йыл Хасав-Юртда «Тенглик» къурумну Милли-Мажлиси болду. Дагъыстандагъы политика гьалны анализ этип, Салав Алиев сейледи.

Этилген ишлер, ва алдагъы муратлар деп, Къалсын Девлетукъаев де доклад этди.

Мен де речь айтып шо Милли-Мажлисде, уьстде эсгерилген себеплени гелтирдим.

Хыйлы къарарлар булан аты эсгерилген шо «Къумукъ Республикагъа» Къумукъистан деп ат берсек яхшы дедим. Бары да тюрк халкълар оьзлени суверен пачалыкъларына бугюн шо лап терен тамурлу тюрк сёзню къоллай дедим. Мажлис бир тавушдан рази болду ва къайнарлы харс урду.

«Дагъыстан Президент» сайламагъа герек деп чыгъып геле башгъа миллетлер.

Бизге шо тарыкъ тюгюл! Биз оьзюбюзню Къумукъ Президентибизни сайларбыз дедим.

«Верховный Советден» бизин Къумукъ депутатлар, бу бизге ят жыйын деп айтып, демонстративно чыкъмагъа герек деди. Шолай разилик болду шугъар да.

Гелеген общий ДАССР-ни «Верховный Советге» сайлавларда ортакълыкъ этмейбиз, деп Къумукъ халкъны чакъырма герек дедим, шу гьалиги хасиятлы «ВерхСовет» бизге гьар заман душман болажакъ дедим.

Савлай бир халкъ тенгли кюйде ортакъчы болмаса, Дагъыстан ВС болуп-болмай, шу Къумукъ халкъны мурадына ёл ачагъан бир политика чара болмажакъ дедим.

Референдум оьтёрмеге бизин къойман бирев де болмай, бары да шу масъалаланы салып. Айрыча сайлавлар этмеге пуршав этсе де, ор-такъчылыкъ этмей къоймакъны алдын алып бирев де, бир гюч де болмай!

Шулагъа да барысына да халкъ рази болуп, харс уруп янашды.

* * *

Гьасили ахырынчысы шулай. Шонда Мили-Мажлис юрюлеген къаланы сакълап къаравулда жагьил воинлер бар эди. Гележек къумукъ асгерни оьзе-ги. Шо воинлеге алгъышлар да этип, мен шо боевиклеге, шо воинлеге гележекде къайсы атны берсек яхшы деп сорадым.

- Я, олагъа биз солдатлар деп айтмасбыз чы. Асгер деген сёз де айры бир солдатны гёрсетмей, бары асгерни гёрсете, оьзю де Азербайжан ва Тур-киягъа хас сёзлер: олар айта бир солдатгъа асгер деп.

Шо бизин воинлеге бизин бырынгы Къумукъ Пачалыкъны, Къумукъ Шамханлыкъны вонилерине айтылагъан ат - НОКЕР, НОКЕРлер - шу атны къойсакъ яхшы тюгюлмю?!

Муну да халкъ шолай разилик булан къаршылагъан эди. Амма танапусгъа чыкъдыкъ, ашхапдыкъ, бёлек-бёлек болуп насипли-жанлы лакъыртлар этдик. Къайтып гелип залда олтурдукъ. Янгыдан башланды речьлер.

Къарайман булай сёзлер чыгъып геле:

- Шунда язывчу, алим Ибрагим Ханмав бизге нокерлер деп айтайыкъ деди, - дей, шо воинлени, боевиклени командири.

- Нокер деген ат бизге тарыкъ тюгюл. Перерывде биз сорадыкъ язывчулагъа, алимлеге. Нокер - о бай, бийлени къуллукъчусу деген зат.

- Биз Салавну да, биревню де, нокерлери болма сюймейбиз, - деди бирдагъысы чыгъып.

Язывчулар, адабият-тилчи-тарих алимлер. Экономист, юрист, физ-мат, башгъа тюрлю алимлер…

- Магь, магь къара сен бу ишге. Гертилей бар эди махлукъну арасында Ягьияев, Абдуллатипов, Къандауров, Акавов, Ахаев ва бир-нече башгъалар.

Бирлери партноменклатурадан айрылмагъан язывчу, журналистлер, гёрюнмек учун бу янгъы «халкъ стихиягъа» къошулагъан бир-экилер. Биревлер «о якъны» тувра агентлери деп де айта.

Бирлери буса – о лагерни профессорлары. «Советский профессорлукъ» адамгъа гьакъыл ва намус къошмай, амма ону реакционный этмей чи къоймай.

«Тенгликни» баш вакътисинде ону ичинде данделёк йимик айланып тургъанлар, гьали ишлер масхара девюрден оътюп, оюн терен болуп барагъан девюрде, лап принципиальный масъалаларда, лап оьзек масъалаларда, ятланы тили булан, Къумукъ суверенитетни душманларыны тили булан сёйлейген болуп, хыянатчы болуп, башын сакъладылар.

Бай, бий деген затгъа да бу тайпа оьжетли душман. Баягъы большевик, пролетар идеология. «Артгъа багъып да тартмайбыз, тек алгъа барма да чы къоймасбыз дей».

Бу затланы гертилиги бары халкъны гёз алдында. Оланы бириси, Акавовгъа чы шо речимде мен, халкъны алдында, ону къынгыр иши саялы, гючлю айып cёз де айтдым: «Интердвижение» деп бир къынгыр тайпаланы къуруму бар: къумукъ халкъны айрылып, оьз топурагъына ес болма къоймайбыз дей.

Она шоланы арасына къошулуп шо Акавов, олагъа янтартып, мен «Тенгликни» программасы булан рази тюгюлмен деп сёйледи. Оьзю буса «Тенглик» жыйынланы тёрюнде, президиумларында олтура эти.

О арада яманокъ гёрмекли историклер де бар. Чокъмар таякъ булан урсанг да Къумукъ халкъны тарихине бакъдырып болмайсаи.

Африкаланы, Азияланы тарихлерине хотгъана. Шо заманны ичинде, шоланы гёз алдында, башгъа миллетли историклер, шоланы коллегалары, эки де якъгъа багъып оьжетли кюйде ишлей: оьз халкъларын оьрге, Къумукъ халкъны ерге.

* * *

Шу ерде мен, оьтюп бара туруп, оьзюмню педагоглугъумну этмей болмайман (нечакъы айтса да, элли йыл ишлегенмен чи!).

Шу ерде айтагъаным: шо эсгерилген язывчулар, алимлер-адабиятчы-тилчилер-тарихчилер, шолардан шулай тилесе: къарангы ёлгъа тюшюп, магъа ачувланмай, къазапланмай, бурулуп ярыкъ ёлгъа тюшюп къанатлансагъыз не бола?!

Биз, карьераны хатиринден, бизге гьаким болуп салынагъан башгъа милетли экстремистлени оралып къаравундан шолай къоркъуп къартылласакъ - оьктемлиги урлангъан Къумукъ къартлардан, насиби урлангъан Къумукъ къатунлардан, гёзюню нюрю урлангъан Къумукъ яшлардан... НАЛАТ!

Конфликт

Гьы, гьали не болуп чыгъа дегин. Гертилей де шо тайпа алимлеге сорагъан экен «воин яшлар».

Олар берген орну-тюбю ялгъан, къумукъ тарих учун хорлу шоланы англатывларын алып, яшлар трибунагъа гьавлай.

Бу ерде эс этмеге герек: яш тайпаны да уллу тайпаны да расында «Тенгликде» эришивлюгю бар эди. Гьали шу себеп шо конфликтни отуна къошум болуп чыгъа.

Жагьил тайпа Салав Алиевге, «стачкомгъа» ва башчылагъа эдепсиз кюйде, хулиганлыкъ даражагъа етип къаршы сёйледи.

Аслу талабы: «биз - лагерни тозайыкъ дейбиз, сиз - биз айтгъан кюйде этмейсиз…».

Гьатда бир-биревлени яракъсыз гьакъылын алыпда сёйледи: «сиз щунда олтуруп, гьавайьн эт ашап турма сюесиз…»

Лап зараллысы бу далиллени: «…биз лагерь къургъан саялы, аварлар да «Махачевни фронтун» къурду, дей….» .

История болуп да битмеген ашгери-ачыкъ мунаман деп гёз алда, къолну аясында турагъан яшав фактланы фальсификация эте.

Авар халкъ тюгюл, о халкъны атындан сёйлейген экстремиетлер Къумукъ халкъгъа дав башлагъаны, урагъаны, оьлтюрегени, талайгъаны кёп йыллар бола.

Бизин мили-тербениш она шогъар жавап гьисапда гётерилген. Шу затланы терс этип сёйлемек Къумукъ гьаракатгъа къапас. «Удар по надеждам Кумукского народа».

Вёре, вёре, о ёл булан бармагъыз!

- Нокер деген не затдыр? Лап башында айтып къутулайым.

НОКЕР - Къумукъ Пачалыкъны сакъламакъ учун минг йыллар къурулуп юрюген асгерни «солдаты». НОКЕРлер - кёп солдатлар.

Ол «къуллукъчулар» шамханланы, ханланы, бийлени уьйлеринде, абзарларында яшай болгъан чы.

Нокерлер шамхан, бийлер-беклер булан юрюйген, оланы къуршап яшайгъан, оланы къаркъаласын сакълайгъан бир гиччи бёлек воинлер, телохранителлер, свита – элитная «гвардия», «королевская рать», «рыцари»!

Я, он минглер, юз минглер булангъы асгерни воинлерине «бай-бийлени къуллукъчулары» деп айтмакъ - о къайда бара? Баш майлары «большевик идеологиядан» соругъуп тезекдей болуп къалгъан гиши тюгюл шо мугьтанны айтарму бизин халкъ асгерни игитине?! «Феодал заманда» шолай бола болгъан чы бар ерде.

Халкъ-солдат деп айтмакъ ошайму? Давчу деп айтма да ярамай. Асгер де бизге ари сёз, биз де «солдат» деп айтма ярайгъан сёз ёкъ.

Къумукъ Таргъу Шамхнлыкъны «солдатлары» НОКЕРлер болгъан!

Оьзокъда, Баш Шамхандан къайры, ону тюбюндеги (тюбюндеги!) ерли ханланыки де бола болгъан асгерлери, солдатлары-нокерлери.

Дагъыстандагъы башгъа ханлар буса бары да Баш Шамханланы, Таргъу Шамханланы тухумундан чыгъып яйыла болгъан.

Феодал заманда шолай бола болгъан чы бар ерде. Халкъланы тарихини барысын орус пача-шовинизм ва ленинчи-сталинчи большевизм цивилизованный шагьра ёлдан буруп тюшюрюп, тюбюёкъ ярлагъа бакъдыргъан.

Къойгъан буса, шо феодал порядкалар оьзлюгюнден оьcюп, тийишли янгы порядкалагъа гёчер эди. Къойгъан буса…

Бизге бютюн ят гючлеге аркъа таяп Эндирей-Яхсай якъны юлкъуп айырып, ярп этип, гележек душманланы алдында ону гьалсыз этген Солтан-Магьмут оьзюню солдатларына «ясавлар» дей болгъан. Бир солдат - ясав. «Йигирма минг ясавум бар» дей.

Ясав деген сёз ёкъ, Ясавул деген сёз бар къумукъча. Къумукълардан оьзлени бары культурасын алгъан орус-къазакълар (дининден къайры) - олар да ясавул деп шо сёзню алгъан.

Ясавул деген сёзню бырынгъы баш магънасы - бир-бирине тыгъыс, сыгъышып къалгъан, ясалып къалгъан халкъны, воинлени жыйымы.

Гьасили, ойлашып къарайыкъ. Мен - НОКЕРни яныман. Дискуссия болсун.

* * *

Байлар, бийлер буса «кусочниклер» тюгюл чю, бир-бир профессорлар йимик. Олар - нокерлени башына да тюшюп къайратлы уьстюнлюклеге етген, къан тёкген, жан берген.

Тенгир-Аллагь шолай буюрмагъан буса, сакълар эди бугюнлеге сыйлы Къумукъ Ватанны.

Пачалыкъны ярт-ярт этеген хыянатчылар болмагъан буса. Ким айтып бола мен бугюн бийлени барын да макътай деп!

Халкъны трагедиясы, къара-гюню, князьлар, бийлер болгъанлыкъдан тюгюл, оланы гьакъылындан, табиат гючюнден, сыйлы ругьундан халкъны магьрюм этгенлик.

Бугюн бай, бий, князь деген зат, озокъда, о замангъы маънасы булан, титул маънасы булан тюгюл, РУГЬ якъдан, ДУХ якъда оьр даражалы адам деген маънада юрюлер.

Къардаш пачалыкъ Къыргъызистанда Асхар Акаевни Президент этип сайлап, Верховный Советде Ант-Ичдире-генде, ону башына алъякъдагъы ханланы башына йимик мили формалы ТАЖ гийдирди.

Олай этген учун А. Акаев «хан» болуп къалмажакъ. Амма халкъгъа о этген яхшылыкъны да, халкъны огъар алгъышларыны да дазуву ёкъ.

Халкъ - шолай сюе, ва - шолай эте. Этилген шабагьатлагъа савгъат - гележек замангъа да умут.

Ибрагьим Ханмав БАММАТУЛИ

Размещено на сайте 25.06.2010

Еще в этом номере:

Комменатарии

на верх

Разделы

Ссылки