Гьар макътавлар яратгъаным ТЕНГИРге!

КЪУМУКЪ ИШ

Кумукские проблемы. Независимое издание

№ 2, Январь 1991 г.

Алкъылыч ва Мама Кочап

Ал - Къылыч

Корреспондент: - Ибрагьим Ханмаевич, не айтып боласыз Али Къылычны гьакъында?

- «Али Къылычны» гьакъында мен бир зат да айтып болмайман. Неге тюгюл, олай гиши ёкъ ва болмагъан. Бар – «Ал-Къылыч», Алкъылыч - шулай сыйлы, сагъынчлы ат.

Жагьил йыллар атам Ханмав АлКъылычны къурдашы. Дуньялагъа аты айтылгъан нарт уланны Къазанышлы ва Бугленли Алкъылычны къурдашы.

«Али Къылыч» деген атгъа дазувсуз ачувланаман. Шо «Али» деген бир саякъ ат гелип къысдырылып, бизин, бир-нече сыйлы тарих сёзлерибизни къатгъан чарыкъдай этип, тузун ханцын тайдыра. Мисал учун: бизин бырынгъы къумукъ-тюрк эргишини Ал Бёрю деген атын «Алибёрю» деп буза, Ал Къылав-ну «Аликъылав»-гъа алышдыра...

Ал Къылыч, бизин (ата-бабаланы) военный термини — аскерни алдына тюшюп юрюйген, макътавлукъну символический къылычын алып барагъан нарт улан, аскер башы, яда рядовой нокер.

Бизин Ал Къылычыбыз шолай Ал Къылычны алып давгъа юрюме де юрюген. Уятсыз ялгъанчы историклер Ал Къылычгъа Гьоцоцлу Нажмутдинни алдында адъютант-къуллукъчу болгъан деп версия яя. Шону айтагъанлар оьзлер къуллукъчу да дюр, къул да дюр.

Бизин Ал Къылыч оьзю айрыча аскерни башы. Мени атам Ханмав-бий де шо аскерде 500 нокерлик оьзю жыйгъан ва уьйретген полкну командири болгъан. Нажмутдин ва Ал Къылыч, авар аскер ва къумукъ аскер, бир мурат учун дыгъар байлап, оьзлени армияларын союзниклер этген. Шу - гертиликни сюегенлеге гертилик.

Ал Къылычны кочап гьайранлыкълары гьакъда айрыча лакъырт болгъан ва кёп-кёп дагъы да болажакъ.

Мама- Кочап (Сали Сулейман)

Корреспондент - Я, Ибрагьим Ханмаевич, о бириси къумукъ ябушувчу Сали Сулейманны гьакъында не айтып боласыз?

- Воллагь, лап шо «Али Къылычны» гьакъында йимик, шо «Сали Сулейманны» гьакъында да болмайман бир зат айтып да.

Корреспондент - Неге?

— Неге тюгюл ёкъ шолай ябушувчу. «Сали Сулейман» ёкъ, Мама Кочап бар.

Корреспондент — Гьасили онда да бузулгъан адамны аты, мунда да бузулгъан.

- Лап шолай. Иш булай болгъан. Дуньагъа аты белгили Мама Кочап гюч сынамакъ ва дуньяны дагъыдан дагъы бек гьайран этип авзун ачдырып къоймакъ учун Ирангъа бара. Шолай этме де эте, бары халкъны гьайран этип къоя.

Къысгъасы, шонда макътавлардан ичи толуп къапчыгъы ярылмагъа аз къалып турагъан иранлы кочапны бек дер-хор этип уьтген. Иранны шагьы да оьз тайпасыны шо хохабашлыгъын юрютюп, Мама Кочапгъа шо яракъсыз болгъан кочапны атын къоя. Ону аты буса Сали Сулейман болгъан.

Корреспондент - Я, о шагь атны къояман деген учун, адам ону алмагъа борчлу тюгюл чю!

- Тюгюл. Амма алгъан. Воллагь, магъа ат къоймагъа, сен мени атам да тюгюлсен, тайпам да тюгюлсен деп айтмагъан. Ари къой шо сени савгъатларынгны да деп айтмагъан. Белгили адамлар бир де тетиксиз болмакъ борч тюгюл.

Корреспондент - Шуну булан битему?

- Битмей. Бу тезде Мама Кочапны акъыргъан йылларында болгъан зат. Гьали-гьалилерде буса шулай факт болду. Белгили дарги язывчу З. Зульфукаров дагъыстан кочапланы гьакъында китап язды. Шонда Мама Кочапны гьакъында тийишли сёз айтды. Тувгъан, ольген ери де язылгъан - Тёбенги Къазаныш. Арадан бир-нече йыл гетип З. Зульфукаров шо китапны къайтара чыгъарды. Алып къарайман - кочап бар, тувгъан, тургъан ери ёкъ. Тайдырып къойгъан.

Корреспондент - Ону да маънасы бар экен?

- Шулай маънасы бар. Китапны биринчилей чыгъарагъанда автор нормальный, яхшы адам кюйде иш гёре. Сонг буса огъар гьар тюрлю таъсирлер юкъма башлай. Огъар башгъа миллетчилер къарыша: о Сали Сулейман Тёбен Къазанышдан деп неге язасан, олай язса, о къумукъ кочап болуп къала. Ону буса ата бабалары тавдан гелген аварлылар болгъан.

Корреспондент - Ону да маънасы бар деп айтамусуз дагъы?

- Айтаман. Маманы аталары тавдан гелген. Амма о аталаны аталары о тавгъа къайдан гелген? Ким тавдан тюзге гелген, ким бир заманлар тюзден тавгъа гетген - ону айырма къыйын. Аралыкълар асруларда бёлюнмей. Мен «къардаш халкъларбыз» деген концепцияны таман тиреп исбат этемен. Мама буса Тёбен Къазанышлы. Аталары, оьзю. Тувгъан, оьсген, торайгъан къазанышны Бетавулунда.

Сонг Мама гетип Азербайджанда да яшагъан. Сонг, мен билемен, къарт болуп арадан тайгъанда, ол къайтып оьз ватаны Тёбен Къазанышгъа гелди.

Башгъа ерде сыйынып болмагъанда къазаныш халкъ ону тийишли абур этип, тавукъ фермасындан гюнде беш тавукъ да элли йымырткъа да ашатып сакълады.

Ибрагьим Хамав БАММАТУЛИ

Размещено на сайте 22.02.2010

Еще в этом номере:

Комменатарии

на верх

Разделы

Ссылки